Hof van Justitie: geen licentie nodig voor openbare uitlening e-books

Een jaar geleden liet bol.com weten in een persbericht dat de helft van de verkochte fictieboeken een e-book (een digitale kopie van een boek) was, terwijl een artikel in de New York Times in diezelfde periode berichtte dat het e-book over zijn hoogtepunt heen zou zijn. Het is dus nog maar de vraag of het e-book zijn papieren variant zal verdrijven. Toch is het noodzakelijk om duidelijkheid te hebben rondom het auteursrecht en het leenrecht met betrekking tot e-books.

De Nederlandse Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) zag in het eerder besproken UsedSoft-arrest argumenten voor de opvatting dat het openbaar uitlenen van e-books (of e-lending) onder het leenrecht zou kunnen vallen. Dit werd onlangs verduidelijkt door het Hof van Justitie in de zaak C‑174/15 Vereniging Openbare Bibliotheken / Stichting Leenrecht.

Het Nederlandse leenrecht

De aanleiding voor deze zaak was een prejudiciële vraag vanuit Den Haag, namelijk of e-books onder het leenrecht vallen of niet. Volgens de Nederlandse Auteurswet houdt het leenrecht in dat de openbare bibliotheken auteursrechtelijk beschermde werken (zoals boeken) zonder toestemming van uitgevers (of auteurs) mogen uitlenen, als zij een wettelijke leenrechtvergoeding aan de Stichting Leenrecht betalen. Het is een soort  “wettelijke licentie” voor openbare uitlening.

Het Europees recht (Richtlijn 2006/115/EG over het leenrecht) laat de lidstaten vrij om een dergelijk systeem in te voeren. Meer bepaald gaat het in deze zaak om de vraag of de Nederlandse openbare bibliotheken ook e-books, naast papieren boeken, mogen uitlenen tegen betaling van die leenrechtvergoeding.

Verduidelijking door het Hof van Justitie

Het Hof van Justitie legt eerst het begrip uitlening in de context van e-books uit. Het Hof verduidelijkt dat een e-book, waarbij het e-book (uit legale bron verkregen) op de server van een openbare bibliotheek wordt geplaatst en het mogelijk wordt gemaakt dat een gebruiker het e-book door middel van downloaden op zijn eigen computer reproduceert, onder het begrip uitlening (uit Richtlijn 2006/115/EG) kan vallen.

Wel is het vereist dat tijdens de uitleenperiode slechts één e-book kan worden gedownload en de door deze gebruiker gedownloade e-book na afloop van die periode door hem niet meer kan worden gebruikt. Dit heet het “one copy one user” model.

Daarnaast vereist de Nederlandse Auteurswet ook dat, vooraleer e-lending mogelijk is, het distributierecht is uitgeput. Dit betekent dat het boek reeds rechtmatig in het vrije verkeer (in de Europese Unie) moet zijn gebracht. Deze voorwaarde is niet in strijd met Richtlijn 2006/115/EG, zo overweegt het Hof. De Nederlandse wetgever kan deze voorwaarde dus stellen.

In navolging van de conclusie van Advocaat-Generaal M. Szpunar, oordeelde het Hof van Justitie uiteindelijk dat het leenrecht van toepassing kan zijn op het openbaar uitlenen van e-books. Het gevolg hiervan is dat uitgevers (of auteurs) het openbaar uitlenen van e-books niet kunnen verhinderen, want hun toestemming is niet vereist. Met andere woorden, de openbare bibliotheken hebben geen licentie nodig voor e-lending.

Tweedehands verkoop e-books

Kan een e-book dan ook tweedehands verkocht worden? De tweedehands verkoop van software werd reeds verduidelijkt door het Hof in het UsedSoft arrest. Het doorverkopen van tweedehands software is, onder bepaalde omstandigheden, toegestaan. Wat niet is toegestaan, is het doorverkopen van een reservekopie. Dezelfde redenering zou toegepast kunnen worden op het doorverkopen van een e-book.

Openbare uitlening e-books in België?

In België wordt het openbaar uitlenen van boeken geregeld door het artikel XI. 192 en de artikelen XI.243 t.e.m. XI.245 van het Wetboek van Economisch Recht. Ook in België kunnen de uitgevers (of auteurs) de uitlening met een educatief of cultureel doel door een erkende instelling niet verhinderen. Daarom is er in België een billijke vergoeding voorzien voor de auteurs, zoals de wettelijke leenrechtvergoeding in Nederland. De billijke vergoeding wordt verder uitgewerkt door Koninklijk besluit van 13 december 2012 (over de vergoeding voor openbare uitlening).

Dus ook de Belgische uitgevers (en auteurs) zullen rekening moeten houden met het VOB / Stichting Leenrecht arrest. Ook zij zullen de Belgische openbare bibliotheken niet kunnen verhinderen om een e-book uit te lenen onder het leenrecht.

Let wel, het commercieel uitlenen van e-books door een niet-erkende instelling valt niet onder het leenrecht! Daar is nog steeds toestemming (of een licentie) voor nodig.

Meer informatie over auteursrecht of IT-recht? Neem contact op met internationaal advocatenkantoor time.lex.